Elke streek heeft haar eigen identiteit, zo ook het Pajottenland. We maken met landschapsarchitecte Claire Laeremans (LAMA landscape architects) een boeiende wandeling door het land van Bruegel. “Ik had een geromantiseerd beeld van een verstild Pajottenland, maar stelde vast dat er ook een dynamische rand is waar je Brussel voelt”, vertelt ze.
Het Pajottenland is gevoelig voor de gevolgen van klimaatverandering, zoals droogte en wateroverlast door hevige regenbuien. Maar het landschap biedt ook kansen om te werken aan klimaatbestendigheid. Dit kan door in te zetten op hernieuwbare energie, de leefbaarheid in de dorpen en de versterking van de open ruimte door landschapszorg. Drie jaar lang (2018 – 2021) werkte het strategisch project Opgewekt Pajottenland aan een gedragen visie over de rol van hernieuwbare energie in het Pajottenland bij dit alles. We organiseerden infomomenten, expo’s, een debat, opgewekte babbels en workshop zodat iedereen de kans had hieraan mee te werken. Benieuwd naar de Landschapsvisie 2040? Neem een kijkje op www.opgewerktpajottenland.be.
Het strategisch project is een samenwerking van de Provincie Vlaams-Brabant, Regionaal Landschap Pajottenland & Zennevallei, Klimaatpunt vzw en de Pajotse gemeenten Bever, Galmaarden, Gooik, Halle, Herne, Lennik, Liedekerke, Pepingen, Roosdaal en Sint-Pieters-Leeuw. Het Departement Omgeving van de Vlaamse overheid trok 300.000 euro aan subsidies uit om dit strategisch project te ondersteunen.
Wanneer we met Claire - een Kempense - het Pajottenland doorkruisen, voelen we al snel de passie voor haar vak, maar ook haar landschappelijke kennis van onze regio. De afgelopen jaren vertoefde ze vaak in het Pajottenland. Ze werkte namelijk mee aan de landschapsstudie (zie kaderstukje).
Je bent geboren en getogen in de Kempen, maar woonde tien jaar in Nederland. Waarom kwam je terug naar Vlaanderen?
In Vlaanderen wordt nog te weinig vanuit het landschap nagedacht. We zitten in een periode met heel wat verandering,. Denk maar aan mobiliteit, energie … Ik ben ervan overtuigd dat deze transities gestuurd zouden moeten worden vanuit het landschap. De afgelopen jaren zagen we extreme droogtes, maar ook overstromingen. Mensen schrikken hier van, maar wij - als landschapsarchitecten - zagen dit al langer aankomen. Deze dramatische gebeurtenissen maken de urgentie van ons vak pijnlijk duidelijk. Het is belangrijk om het landschap en haar structuur te lezen en te begrijpen en op die manier beleid te voeren.
Je werkte in het Pajottenland aan een landschapsstudie. Leg eens uit.
De landschapsstudie werd uitgevoerd in opdracht van de provincie Vlaams-Brabant. Onze opgave was het zoeken naar je hernieuwbare energie in het Pajotse landschap kunt integreren en vooral het vinden van een goede mix tussen de verschillende vormen. Landschap was hier sowieso het uitgangspunt. Met een heel team werkten we op drie sporen: ruimtelijkheid, gedragenheid en energie. Mijn focus lag op het ruimtelijke aspect.
Hoe ging je tewerk om het Pajotse landschap te lezen en interpreteren?
Om het landschap te begrijpen, werk ik steeds drieledig. Ten eerste is het belangrijk om de regio te voelen. Dit kan enkel maar door er ook effectief heen te gaan op verschillende momenten en voor verschillende periodes. In deze fase verken ik het gebied op het terrein. In een tweede fase doe ik onderzoek met kaart- en data-analyse. Als laatste is het ook essentieel om na te gaan wat er leeft en speelt in een regio. Dit gebeurt door veel gespreken te voeren met mensen die er wonen, werken en/of beleid voeren. Wanneer ik dan deze drie elementen samen leg, heb ik een goed beeld van hoe het landschap gelezen en geïnterpreteerd dient te worden.
Die studie is intussen afgerond. Hoe zou je de ruimtelijke identiteit van het Pajottenland beschrijven ?
Voor de studie had ik een geromantiseerd beeld van een glooiend, verstild, kleinschalige landschap met afwisselend open en gesloten landschap en hier en daar verspreid enkele prachtige vierkantshoeves. Na de studie is dat beeld ook grotendeels overeind gebleven. Het Pajottenland is een gaaf en prachtig landschap, maar er zijn ook de dynamische randen met een eigen, even interessante identiteit. Dan denk ik aan de verstedelijkte as Ninove-Brussel en de valleiflanken van de Dender- en Zennevallei. Deze tegenstelling in dynamiek is ook de Pajotse identiteit.
Wat zijn voor jou persoonlijk de bijzonderheden hier?
Het feit dat de schoonheid zich niet beperkt tot één plek, maar dat er een afwisseling is in mooie beelden. Door de kleinschaligheid krijg je een opeenvolging van scenes van het landschap. Boven op de kouter zie je bijvoorbeeld de kerk, terwijl je iets verder in de vallei een totaal ander beeld hebt. Die dagdagelijkse schoonheid is voor mij nog veel rijker dan bijvoorbeeld afgebakende kasteeldomeinen. Ook de Kesterheide in Gooik vind ik prachtig. Op weinig plaatsen in Vlaanderen heb je zo’n uitzicht en ademruimte. Je kijkt vanuit een verstilde plek naar de dynamiek in de verte.
De resultaten van de Landschapsstudie worden gebruikt om het inzetten van hernieuwbare energie te bevorderen. Hoe zie jij de kracht van het Pajotse landschap in dit verhaal?
De kracht is dat je hier op twee totaal verschillende contexten kunt inspelen. De dynamische rand kun je inzetten als hefboom om het landschap en de leefomgeving te versterken. En ik vind dat we hier niet te voorzichtig moeten in zijn en de kansen moeten grijpen. In het verstilde landschap kunnen we bewijzen dat hernieuwbare energie ook een plaats heeft in een gaaf en kleinschalig landschap, maar hier moeten we anders en voorzichtiger tewerk gaan.
We verlaten even je vakgebied. Wat kan jou nog bekoren in het Pajottenland?
De gemoedelijkheid! Hier heerst een open sfeer. De afstandelijkheid vervalt al heel snel en dat merkte ik gewoon op straat, maar ook tijdens het werk hier. De persoonlijke betrokkenheid van de mensen ligt hier zeer hoog. Ik heb daar enorm van genoten.